Nagroda Bookera (The Man Booker Prize for Fiction) to najbardziej prestiżowa nagroda wręczanych literatom w Wielkiej Brytanii. Przyznaje się ją od 1969 roku autorowi najlepszej powieści anglojęzycznej. O tym, kto dostanie Bookera, decyduje jury.
Do 2013 roku nagrodę Bookera przyznawano obywatelom Wielkiej Brytanii i Wspólnoty Brytyjskiej, Zimbabwe oraz Irlandii. Od 2005 roku wprowadzono także Międzynarodową Nagrodę Bookera (Man Booker International Prize). To wyróżnienie dla pisarzy anglojęzycznych z całego świata. W maju 2018 roku otrzymała ją Olga Tokarczuk za powieść „Bieguni”. Książkę przetłumaczyła na język angielski Jennifer Croft.
Przy Oldze Tokarczuk muszę się na chwilę zatrzymać. Pisarka została niedawno nominowana do National Book Award. Książka „Bieguni” Tokarczuk znalazła się w finale konkursu. To pierwsza międzynarodowa edycja National Book Award, która jest amerykańską wersją brytyjskiego Międzynarodowego Bookera. Finalistów National Book Award poznamy 10 października, a zwycięzcy zostaną ogłoszeni 14 listopada. Na tym nie koniec sukcesów Olgi Tokarczuk. Pisarka jest też nominowana do francuskiej nagrody literackiej Prix Femina w kategorii literatura zagraniczna. O to prestiżowe wyróżnienie rywalizuje 14 tytułów. Tokarczuk została doceniona za „Księgi Jakubowe”. Do tej pory żaden polski pisarz nie otrzymał tej nagrody. Czy uda się to dwukrotnej laureatce Literackiej Nagrody Nike, dowiemy się w pierwszą środę listopada.
Wracając do tematu. W tym roku w skład kapituły Nagrody Bookera wchodzą: Kwame Anthony Appiah (przewodniczący), Val McDermid, Leanne Shapton, Leo Robson i Jacqueline Rose. Jury nie miało łatwego zadania. Zgłoszono 171 propozycji. Ostatecznie kapituła wybrała 13 spośród nich. To największa, jak dotąd, liczba książek biorących udział w konkursie.
Charakter powieści oraz poruszaną w nich problematykę rzeczowo podsumował sam przewodniczący składu sędziowskiego:
„Jak najwyraźniej można się było spodziewać, zważywszy na czasy, na naszej półce z książkami znalazło się dużo prozy dystopijnej – wiele powieści okazało się inspirujących oraz niepokojących. Niektóre z tych, które wybraliśmy na tę długą listę, wydają się pilne i aktualne, inne mogą być podziwiane i lubiane w dowolnym czasie. Wszystkie te książki – traktujące o niewoli, ekologii, zaginionych osobach, przemocy w uboższych częściach miasta, wczesnej miłości, więzieniach, traumach, kwestiach rasowych – uchwyciły coś o świecie na krawędzi. Wśród ich wielu niezwykłych cech widać chęć ryzykowania formą. Uderzyła nas też ich niepokojąca siła: te powieści zakłóciły nasz sposób myślenia o rzeczach, o których wiedzieliśmy, i zmusiły nas do myślenia o rzeczach, o których nie wiedzieliśmy. Pomimo wszystkiego, co te książki mają ze sobą wspólnego, każda z nich jest szalenie charakterystyczna”.
Wśród „szczęśliwej trzynastki” znalazła się także, po raz pierwszy w historii, powieść graficzna. Dzieło Nicka Drnaso pt. „Sabrina” opowiada historię tytułowej dziewczyny, której zniknięcie sprawia, że osoby postronne, według własnego uznania, zaczynają interpretować poszczególne fakty. Tworzą w ten sposób własne teorie spiskowe, co dodatkowo podsyca dramaturgię utworu. Niestety, pomimo pochlebnych recenzji, komiks nie wszedł do finałowej szóstki konkursu, podobnie jak wiele innych doskonałych tytułów.
Oto finaliści Nagrody Bookera 2018:
Anna Burns „Milkman” (Wielka Brytania),
Daisy Johnson „Everything Under” (Wielka Brytania),
Robin Robertson „The Long Take” (Wielka Brytania),
Rachel Kushner „The Mars Room” (USA),
Richard Powers „The Overstory” (USA),
Esi Edugyan „Washington Black” (Kanada).
Ostatnie dwa lata to triumfy autorów ze Stanów Zjednoczonych. Pewnie nie spodobało się to Brytyjczykom, którzy z pewnością liczą w tym roku na zwycięstwo któregoś ze swoich reprezentantów. Mają na to relatywnie największe szanse, ponieważ w finałowym zestawieniu jest aż trzech pisarzy z Wielkiej Brytanii.
Oto sześć książek nominowanych do nagrody Bookera 2018:
1. Anna Burns „Milkman”
Nienazwane miasteczko. Niewielka społeczność znająca się „od podszewki”. W tym wszystkim zakochana dziewczyna, jedna z trzech sióstr, która ponad wszystko chce żyć bez rozgłosu. W jej środowisku bycie dostrzeżonym to początek końca. Na domiar złego, dziewczyna jest zakochana w tytułowym bohaterze, a o jej związku dowiaduje się szwagier. Książka porusza między innymi problem niszczącej siły plotek i plotkujących w małych, hermetycznych społecznościach.
2. Daisy Johnson „Everything Under”
Debiut Brytyjki określono mianem współczesnej interpretacji „Króla Edypa” Sofoklesa. Bohaterką powieści jest Gretel, która pracuje jako leksykograf zajmujący się aktualizacją słownikowych wpisów. Nie widziała matki odkąd skończyła szesnaście lat. Pewnego dnia odbiera telefon ze szpitala. Wracają wspomnienia. O szalonych latach spędzonych na rzece, kiedy mieszkały z matką na barce. O tym, jak wspólnie wymyślały własny język. O dziwnym chłopcu, który pojawił się znikąd. O rzecznym stworze. Dziś, w dorosłym życiu, niełatwo odnowić relację z matką, która przed laty porzuciła córkę. Utrudnia to dodatkowo demencja kobiety.
3. Robin Robertson „The Long Take”
Bohater powieści Robertsona to weteran wojenny borykający się ze stresem pourazowym. Nie potrafi wrócić do domu znajdującego się na odludziu. Potrzebuje poczuć się wolny i anonimowy. Potrzebuje miasta. Z Nowego Jorku do Los Angeles i dalej do San Francisco. W swojej podróży jest świadkiem rozpadu Ameryki. Paranoje, zwątpienie, podziały społeczne i rasowe, korupcja. To nader niesprzyjające warunki dla kogoś, kto po wojnie próbuje na nowo poukładać swoje życie.
4. Rachel Kushner „The Mars Room”
Dwudziestodziewięcioletnia Rommy Hall to samotna matka skazana na karę pozbawienia wolności za zabicie swojego prześladowcy. Jest rozbita. Na zewnątrz pozostało San Francisco, świat jej młodości kiedyś i świat jej młodego syna dziś. Odsiaduje karę w zakładzie penitencjarnym, gdzie doświadcza przemocy ze strony zarówno strażników, jak i innych osadzonych. Musi poradzić sobie w nowej, strasznej rzeczywistości pełnej agresji. Jednak nawet tam, w zimnych murach więzienia, nad szklanką upędzonego bimbru potrafi nawiązywać nowe przyjaźnie.
5. Richard Powers „The Overstory”
Pilot Sił Powietrznych zostaje zestrzelony podczas wojny w Wietnamie. Uratowany dzięki upadkowi pomiędzy konary banyanu. Artysta dziedziczy zdjęcia, a wszystkie przedstawiają zagrożonego wymarciem amerykańskiego kasztanowca. Ostro balująca studentka, w późnych latach osiemdziesiątych zostaje porażona prądem. Umiera, po czym zostaje przywrócona do życia przez „istoty powietrza i światła”. Naukowiec z zaburzeniami mowy i słuchu odkrywa, że drzewa komunikują się ze sobą. Książka jest historią tych czworga i pięciu innych jeszcze osób, których losy wiążą się ściśle z działaniem drzew. Bohaterowie stają razem, aby ocalić pozostały areał dziewiczego lasu. Ekologiczny epos Richarda Powersa ukaże się w przyszłym roku także w Polsce.
6. Esi Edugyan „Washington Black”
Osiemnastoletni Washington Black snuje swoje wspomnienia. W wieku jedenastu lat jego światem była plantacja cukru na Barbadosie. Gdy ekscentryczny brat jego pana uczynił go osobistym służącym, młody Wash był przerażony. Jednak Christopher Wilde vel. Titch to nie sadysta i zwyrodnialec, ale człowiek oświecony. Przyrodnik, naukowiec, wynalazca i abolicjonista. Pokazuje, że można wznieść się ponad niesprawiedliwe podziały, a urodzony w łańcuchach niewolnik zasługuje na godne życie na wolności. Gdy Wash’owi grozi niebezpieczeństwo, a za jego życie wyznaczono nagrodę, Titch zabiera chłopca w podróż. Daleką podróż, w której poznaje przyjaźń, miłość i zdradę. Jest świadkiem odkupienia zniszczonego świata, a następnie jego odbudowy. Książka kanadyjskiej autorki próbuje udzielić odpowiedzi na trudne pytanie, czym jest prawdziwa wolność.
Według opiniotwórców finałowe książki są bardzo różnorodne. Każda z nich opowiada inną historię, w innym miejscu i czasie. Łączy je natomiast szczególna dbałość o język, który odgrywa w nich szczególną rolę. Każdy z sześciorga finalistów otrzyma kwotę 2500 funtów i specjalnie oprawioną edycję własnej książki. Zwycięzca natomiast, którego poznamy 16 października, nagrodę główną – 50 tysięcy funtów i międzynarodową sławę.